W czasie zwiedzania malowniczych miejscowości nad Lago di Maggiore warto zatrzymać się m.in. w Pallanzy. Obok niejako standardowych atrakcji: pięknego nadbrzeża, zabytkowych kościołów i ogrodów, uważny turysta natknie się na mniej idylliczne pamiątki, związane z dramatycznym XX w. Należy do nich mauzoleum marszałka Luigiego Cadorna, kontrowersyjnego dowódcy z czasów Wielkiej Wojny. Na tym przykładzie można pokazać, jak Włosi obchodzą się z bagażem przeszłości. Mauzoleum wzniesiono w 1932 r, Wśród elementów je zdobiących odnajdujemy symbole epoki Mussoliniego.

Włosi a historia

Zastanawia obchodzenie się Włochów z ich sięgająca antyku historią, zwłaszcza z historią najnowszą. Odbiega ono od przyjętego w naszej części Europy. Podczas włoskich wędrówek doskonale odczuwamy, czym jest budowany przez długie stulecia krajobraz kulturowy, którego częścią są dzieła człowieka i przekształcony przez niego pejzaż. Uwagę zwracają ślady starożytności, średniowieczne i renesansowe świątynie. Dużym zainteresowaniem cieszą się też liczne pałace i wille, tonące w wysublimowanej zieleni.

Miejscowości wzdłuż zachodniego brzegu Lago di Maggiore nie są oczywiście wyjątkiem. Zadziwia jednak pewna wyrywkowość. Przykładowo w czasie zwiedzania posiadłości Boromeuszów na wyspie Isola Bella dowiemy się o wizycie tu Napoleona, milczeniem pominięto jednak okres faszystowski, losy rodziny i wyspy w tym czasie.

Mauzoleum marszałka

W sąsiedniej Pallanzy na brzegu jeziora wybudowano w 1932 roku mauzoleum, w którym złożono doczesne szczątki generała okresu I wojny światowej, głównodowodzącego wojsk włoskich, Luigiego Cadorny (tytuł marszałka otrzymał po wojnie). Został on wzniesiony przez weteranów I wojny światowej.

Autorem mauzoleum był włoski architekt Marcello Piacentini. Zbudowano go na planie kwadratu z granitu wydobytego w pobliskiej Val d’Ossola. Do otwartego pomieszczenia z sarkofagiem wykonanym z czerwonego porfiru prowadzą z każdej strony schody. Przy filarach monumentu umieszczono dwanaście rzeźb przedstawiających żołnierzy różnych rodzajów wojsk oraz rolnika, studenta, robotnika i bojownika rewolucji faszystowskiej.

Postacie te oddawały ideał faszystowskiego społeczeństwa jako męskiej wspólnoty zespolonej ideą walki. Rzeźby w modernistycznym stylu były dziełem Artura Dazziego, Selvy i Giovanniego Priniego. Wewnątrz umieszczono figurę Chrystusa autorstwa Romano Romanelliego.

Problematyczny marszałek

L. Cadorna, urodzony w Pallanzy w 1850 r. należy do kontrowersyjnych postaci najnowszej historii Włoch. Warto go przypomnieć w stulecie zakończenia Wielkiej Wojny, będącej bezprecedensowym w dotychczasowych dziejach szafowaniem życiem milionów żołnierzy obu stron konfliktu. Pod koniec I wojny światowej Cadornę z powodu licznych klęsk pozbawiono dowództwa. Zarzucono mu nie tylko złe decyzje strategiczne, ale i instrumentalne traktowanie żołnierzy, wysyłanych do boju bez szans na powodzenie.

Po przejęciu władzy przez Mussoliniego Cadorna został szybko zrehabilitowany, otrzymał także nominację marszałkowską. Zmarł w 1928 r. Po śmierci marszałka władze podjęły szereg działań, tworzących państwowy kult wodza. Jego nazwiskiem nazywano okręty wojenne, tunele autostrad i ulice licznych włoskich miast. Losy Cadorny po 1918 r. w pewnych aspektach wydają sie podobne do schyłkowego okresu życia niemieckiego dowódcy, Paula von Hindenburga.

Mauzoleum wzniesiono po kilku latach w rodzinnej Pallanzy. Trumnę ze szczątkami w uroczystym pochodzie po stosownych uroczystościach religijnych przeniesiono na nowe miejsce spoczynku 21 maja 1932 roku. W internecie można znaleźć krótkie filmy archiwalne, które nakręcono w tym dniu w miasteczku¹. W powtórnym pogrzebie wzięli udział przedstawiciele króla, rządu, parlamentu oraz partii faszystowskiej. W ostatniej drodze towarzyszyli marszałkowi także weterani z wszystkich prowincji Włoch (ok. 8 tys.).

Krytyka

Przed kilku laty ożyła krytyka marszałka Cadorno. W niektórych miastach postanowiono zmienić nazwy ulic z jego nazwiskiem. Nie zawsze kończyło się to sukcesem. W Mediolanie zmianie przeciwstawili się sami mieszkańcy.

Wcześniej, nie udało mi się ustalić kiedy dokładnie, podjęto też próby usunięcia symboliki faszystowskiej z mauzoleum, czego nieudolne ślady widać na jednej z rzeźb.

Ostatecznie monument ostał się jednak bez większych zmian, nie dodano mu żadnej tablicy informacyjnej, uzupełniono nawet litery z brązu, które ktoś odkuł z sarkofagu. W internecie można znaleźć informacje o aktach wandalizmu, które dokonywano na monumencie (malowanie czerwonym sprayem napisów, rysunków, swastyki). Dochodziło także do nocnych libacji, organizowanych na schodach pomnika (bardziej były to akty chuligańskie niż polityczne).

Obok mauzoleum, niejako w jego cieniu, zobaczyć można starszy pomnik związany z I wojną światową. Upamiętnia on poległych żołnierzy. Na kamieniu umieszczono tablicę z ich nazwiskami, a powyżej rzeźbę młodej kobiety z dzieckiem na ręku, która składa kwiat na mogile. Nie ma tu heroizmu, wielkich słów i symboli. Jest płacz i żałoba bliskich. Skromny pomnik z 1923 r. jest dziełem rosyjskiego emigranta, wybitnego rzeźbiarza Paolo (Pawła) Troubetzkoya (Paweł Trubecki), również związanego z Pallanzą².

Zdjęcia wykonałem z pomocą dwóch obiektywów: 28mm i 90mm. Pogoda była przepiękna. Z jednym zdjęciem miałem mały problem. By uzyskać równomierne oświetlenie wnętrza oraz tła, musiałem w postprodukcji zmienić oświetlenie wnętrza o 1 przesłonę. Zdjęcie wyszłoby z pewnością lepiej, gdybym zastosował hdr. Nie miałem jednak ze sobą statywu. Być może uda się zrobić lepsze zdjęcie przy innej okazji.

1. Zob. przykładowo: Pallanza. La salma di S.E. il maresciallo Cadorna viene traslata nel mausoleo dedicato alla(ostatni dostęp 9.08.2018) ↩?
2. Zob. Bliższe informację o artyście na stronie internetowej Museo del Paesaggio Verbania (ostatni dostęp 9.08.2018). ↩?